बुधवार, ३० मार्च, २०११

मोबाईल आणि गेम्स -भाग १



           साधारणपणे मोबाईल फोन्स सर्वसामान्यांच्या आवाक्यात आले तेव्हा मोबाईल गेम्स पाळण्यात होते.(२००० ते २००५ च्या सुमारास) तेव्हा ब-याच लोकांकडे नोकिया ११०० वगैरे फोन असायचे, त्यातला सगळ्यात जास्त प्रसिद्ध झालेला गेम म्हणजे ’स्नेक’. पाहिलं तर अतिशय साधा, कुठलेही डोळे दिपवणारे ग्राफिक्स नाहीत, कुठलंही संगीत नाही, फक्त व्हायब्रेशन असायचं. तेसुद्धा बंद करता यायचं. लोक आपले तासनतास तो गेम खेळत बसायचे. ख-या अर्थाने त्या गेमने लोकांना गुंगवून ठेवलं. लोक इतके फटाफट बटन्स दाबायचे की जसं पियानोच वाजवताहेत. प्रवासात तर तासनतास तो गेम खेळण्यात निघून जायचे. बरं तेव्हा नोकियाच्या विद्युतघटांची (बॅटरीची) कार्यक्षमता आजच्यापेक्षा नक्कीच बरी होती. त्यामुळे तासनतास फोन वापरला तरी विद्युतघट चालत असे.

"आग लागो त्या मोबाईलला... मी काय सांगते याचं लक्षच नसतं! अभ्यास गेला उडत!" - आईचा त्रागा.

"हे काय रे, मी तुझ्याशी बोलतेय आणि तू गेम काय खेळतोयेस? मी फेकून देईन हं तुझा मोबाईल! " गर्लफ्रेंड संतापून!
असे संवाद तेव्हा कायम झडत असत, इतकं त्या गेमने लोकांना वेड लावलं होतं.

         नंतर नोकियाचे ३१००, ३३१५ असे फोन आले. त्यातही तो गेम होताच. ३३१५ तर निव्वळ दगड होता. गर्लफ्रेंडने खरंच फेकून दिला तरी भीती नव्हती. कसाही आपटला तरी तो व्यवस्थित चालायचा. तेव्हाची मोबाईलची स्क्रीनसाईज १२८ बाय १२८ असायची. त्या आधीही त्यापेक्षा लहान स्क्रीन असलेले फोन्स होते. (उदा. ९६ बाय ६५ पिक्सेल्स.आठवा रिलायन्सचे पाचशे रुपयातले फोन). पण त्यावर गेम्सची ती मजा नव्हती जी १२८ बाय १२८ स्क्रीनवर होती.


       त्यावेळचे गेम्स साधारणपणे पूर्वस्थापित (प्री-इन्स्टॉल्ड) आणि दुस-या फोन वर कॉपी न करता येणाजोगे होते. ते फोन घेतेवेळेसच त्यात असत. ते काढूनही टाकता येत नसत.

मोबाईल फोन नादुरुस्त झाला की आपण त्याला त्याच्या डॉक्टरकडे घेऊन जायचो.

"साहेब सॉफ्टवेअर उडालंय! नवीन टाकावं लागेल."

"चालेल, कधी मिळेल?"

"दोन-तीन दिवस लागतील साहेब!"

"चालेल!" (आणि मनात, च्यायला दोन-तीनशे रुपये गेले तरी चालतील, नवीन मोबाईल कुठुन घेऊ? आपण काय लॅंडलॉर्ड नाहीये!) असं चालायचं. यातलं सॉफ्टवेअर म्हणजे सी-मॉस असायचं. फोनवर तोपर्यंत चालनप्रणाली (ऑपरेटिंग सिस्टीम) आलेली नव्हती.

       त्यानंतर ऑपरेटिंग सिस्टीम्स आल्या. त्याबद्दल सविस्तरपणे स्वतंत्र पोस्ट टाकेनच.

          त्यानंतर हळूहळू रंगीत स्क्रीन्स आल्या. पण त्यांची रंगांची क्षमता मर्यादित होती. पण लोकांना त्या आवडल्या. त्यावर गेम्ससाठी मागणी होऊ लागली. जेव्हा ’सन मायक्रोसिस्टिम्स’ ने जेटूएमई (झ२ंऎ) ही ’जावा’ चा भाग असलेली प्रोग्रामिंग लॅंग्वेज बाजारात आणली तेव्हा ख-या अर्थाने गेमिंगला चालना मिळाली. अनेक कंपन्यांनी यात बराच फायदा आहे हे ओळखून छोटे छोटे मोबाईल गेम्स बाजारात आणायला सुरुवात केली. अनेक जण जेटूएमई शिकून स्वत:च गेम बनवायला लागले आणि विकूही लागले. अनेक परंपरागत गेम्स, जे आपण वर्गात मागच्या बाकावर शिक्षकांचं लक्ष चुकवून खेळायचो ते मोबाईलवर यायला लागले(उदा. फुली गोळा). यात आपला दुसरा भिडू म्हणजे मोबाईल असायचा. त्यात असा प्रोग्राम बसवलेला असायचा जो आपल्या चालीवर पुढचा निर्णय स्वत: घ्यायचा! ही ’आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स’ ची सर्वसामन्यांना झालेली ओळख होती.

        कितीतरी दिवस असे गेम्स चालले. सोनी एरिक्सनने मोबाईल गेमिंगच्या क्षेत्रात खूप भर टाकली.त्यांनी त्यांच्या एस.डी.के.(एस.डी.के. म्हणजे असं एकत्रित पॅकेज ज्यात प्रोग्रामिंगचे वेगवेगळे टूल्स, त्यांची माहिती, ते कसे वापरायचे याची उदाहरणं आणि नोंदी असतात) अशा खूप गोष्टी दिल्या ज्यामुळे मोबाईल गेम बनवणं सोपं झालं. तशीच भर नोकियानेही घातली. अजून एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे हे सर्व टूल्स मोफत उपलब्ध होते. त्यामुळे ह्या क्षेत्राची वाढ तेव्हा फार मोठ्या प्रमाणात झाली. आंतरजालावर असे गेम्स बनवणा-यांचे गट बनू लागले. वेगवेगळ्या साधकबाधक चर्चा झडू लागल्या. नवीन लोकांना बरंच मार्गदर्शन मिळू लागलं. अनेक कंपन्यांनी ’मोबाईल गेम्स’ असा विभागच चालू केला. अनेक फक्त मोबाईल गेम्स बनवणा-या कंपन्या अस्तित्वात आल्या. त्यातल्या मोजक्या कंपन्या मोठ्या झाल्या तर खूप सा-या बंद पडल्या. कारण लोकांना नेहेमी काहीतरी नवीन हवं असतं की जे त्यांना गुंगवून ठेवेल, ते देण्यात त्या कंपन्या कमी पडल्या.

       पुढील भागांमधे आपण गेम्स बनवणा-या कंपनीचं काम कसं चालतं, एका गेममागे किती लोकांची मेहनत असते, प्रत्येकाच्या कामाचं नेमकं स्वरुप काय, गेम्सचे किती प्रकार अस्तित्वात आहेत, मोबाईलवर कुठल्या चालनप्रणाली (ऑपरेटिंग सिस्टिम्स) उपलब्ध आहेत, त्यासाठी नेमके कुठल्या प्रकारचे गेम्स बनतात, त्या चालनप्रणालींचं वैशिष्ट्य काय यावरील लेख बघूयात.

        आपल्या सूचना आणि प्रश्नांचं स्वागतच आहे.



(सर्व चित्रे आंतरजालवरुन साभार)

मंगळवार, २९ मार्च, २०११

मोबाईल आणि गेम्स

       नवीन तंत्रज्ञान आलं की आधी कुतुहुल म्हणून, नंतर हौस म्हणून , कधीकधी ’ऑड मॅन आऊट’ या भीतीपोटी आणि शेवटी गरज म्हणून माणूस ते वापरुन बघायला लागतो. नंतर त्याला त्याचं व्यसनच जडतं. सोशल नेटवर्किंग साईट्स नव्हत्या तेव्हा आपलं काय अडायचं? काहीच नाही! आज जर सगळ्या सोशल नेटवर्किंग साईट्स बंद झाल्या तर काय होईल? कल्पना करून बघा! सगळ्या सोशल नेटवर्किंग साईट्स चालण्याचं एक बेसिक तत्त्व आहे, ते म्हणजे,’माणसाला आपल्या आयुष्यापेक्षा दुस-यांच्या आयुष्यात जास्त रस असतो.’ जाऊ द्या मुद्दा भरकटतोय! तर मी आज मोबाईलबद्दल सांगणार होतो. नाही नाही ’मोबाईलचा इतिहास’ हा या पोस्टचा विषय नक्कीच नाहीये! पण मोबाईल तंत्रज्ञान, विशेषत: गेमिंग कुठपर्यंत गेलंय हे गेमिंग अगदी बेसिक असल्यापासून बघतोय.

        मी माझ्या करिअरची सुरुवात ’मोबाईल गेम पोर्टर’ म्हणून केली. पोर्टर म्हणजे शब्दश: हमाल नाही! तर एका मोबाईलसाठी बनवलेला गेम इतर मोबाईल्सवर चालतो आहे की नाही ते बघणे आणि तो नीट चालण्यासाठी त्या कोडमध्ये योग्य ते बदल करणे हे माझं काम होतं. याला गेमिंगच्या भाषेत ’पोर्टिंग’ म्हणतात. तर माझ्या सुरुवातीच्या कंपनीत आम्ही सपोर्ट करत असलेले फोन्स होते तब्बल साडेसातशे आणि आम्ही पोर्टर होतो फक्त तीन! तेव्हा आम्हाला बहुतेक फोन्सचे वैशिष्ट्य पाठ झाले होते आणि त्यांच्या खोड्याही! आमच्याकडे तेव्हा एक एक्सेलशीट असायची त्यात प्रत्येक फोनची स्र्कीनसाईज, डेन्सीटी आणि इतर वैशिष्ट्य नमूद केलेले असायचे. आम्ही ती फाईल ’पोर्टिंग गाईडलाईन’ म्हणून वापरायचो. आहाहा... काय दिवस होते ते! नॉस्टेल्जिक व्ह्यायला होतंय! आम्ही एकमेकांना सांगायचो, "अरे, एखादा १७६ बाय २०८ फोन दे रे! मला टेस्ट करायचाय हा कोड!" इथे १७६ बाय २०८ ही त्या फोनची स्क्रीनसाईज असायची. असा फोन म्हणजे नोकिया ६६००. असे बरेच फोन्स होते. तेव्हा आमची भाषा म्हणजे १७६ बाय २०८, १७६ बाय २२०, १२८ बाय १२८, २४० बाय ३२० अशीच होती.


       एखाद्या पोर्टरला मोठ्या स्क्रीनसाईजचं काम मिळालं की पठ्ठ्या खूष! कारण एकतर अशा फोन्सची इंटर्नल मेमरी जास्त असायची, त्यामुळे त्यावर गेम्स मस्त चालायचे. त्याला पोर्टींगमधे कमीतकमी अडचणी यायच्या! साधारणपणे नवीन पोर्टरला असे फोन द्यायचे. छोटे फोन्स जसा नोकिया ३१०० (जुना) यावर अनुभवी लोक काम करायचे, कारण त्यांना या फोन्सला येणारे प्रॉब्लेम्स कसे सोडवायचे हे पाठ झालेलं असायचं.

     साधारणपणे सहा महिने वगैरे तुम्ही पोर्टर म्हणून काम केलं की तुम्हाला नवीन गेम बनवायला द्यायचे! कारण तोपर्यंत गेम्स कसे बनतात याचं प्राथमिक ज्ञान तुम्हाला आलेलं असायचं. काही प्रॉब्लेम्स आले तर मदतीला सिनिअर्स असायचेच! तुम्ही एक छोटंसं मॉडेल बनवलेलं चालतांना बघून जो आनंद व्हायचा ना, जसं आपल्या बाळाने पहिलं पाऊल टाकलं की आईच्या डोळ्यात दिसतो.(असंच काही काही!)

          नोकिया, सोनी एरिक्सनवर काम करायला मिळालं तर सगळ्यांना खूप आनंद व्ह्यायचा! कारण हे फोन अगदी आज्ञाधारकपणे काम करायचे. सोनी तर गेमिंग फोन्सचा बादशहा होता! सॅमसंगचे फोन म्हणजे लहरी मोहम्मद! चालले तर असे चालतील नाहीतर बश्या बैलासारखे तिथल्या तिथे! बर सेम कोड एका सेम फोनच्या एका पीसवर चालला तर दुस-या पीसवर लगेच हे राम म्हणायचा! त्यामुळे सहसा कुणी त्या फोन्सवर काम करायला राजी नसायचं! एखादा त्या प्रॉब्लेमला शिंगावर घ्यायचा! "च्यायला... का होत नाहीये! बघतोच आता!" म्हणून तो जो त्या फोनच्या मागे लागायचा तो तो प्रॉब्लेम सोडवूनच दम घ्यायचा!

          मी स्वत: हे सगळं अनुभवलंय. जवळजवळ सगळ्या कंपन्या आंतरजालावरुन कल्पना उचलायच्या आणि त्यांच्यावर आधारित गेम्स बनवायच्या! त्यावरुनही भांडणं व्हायची, आमची कल्पना तुम्ही उचलली म्हणून! बरं गेम्सचं आयुष्य काही मोठं नसतं. थोडे दिवस आपण खेळतो आणि नंतर ते फोल्डर उघडूनही बघत नाही! तुम्हीच बघा ना! नवीन फोन घेतल्यानंतर काही दिवस तुम्ही अगदी उत्साहाने त्यातले गेम्स खेळता आणि आठवड्याभराने, महिनाभराने, (व्यक्तिसापेक्ष) तुमचा रस कमी कमी होत जातो. तुम्ही गेम्स अ‍ॅडिक्ट असाल तर गोष्ट वेगळी. कालांतराने आपल्या मोबाईलमधे असा गेम आहे हेसुद्धा तुम्ही विसरुन जातात. त्यामुळे गेमिंग कंपन्या कायम नवनवीन गेम्स बाजारात आणत असतात. गेम्सचा व्यवसाय चित्रपटसृष्टीसारखा आहे, कारण ब-याचदा तुम्ही एखादा फ्लॉप गेलेला चित्रपट बघत असतांना तुम्हाला वाटतं की हा चित्रपट का चालला नाही? खरंच छान बनवलाय! मग का नाही चालला? तो चित्रपट जरी तुम्हाला चांगला वाटत असला तरी खूप मोठ्या प्रमाणात लोकांना तो आवडलेला नसतो. त्यामुळे तो फ्लॉप होतो. गेमचं पण तसंच आहे. तुम्ही खूप मेहनत घेऊन, रात्रंदिवस एक करुन गेम बनवता, बाजारात आणता आणि तुम्हाला मिळालेला प्रतिसाद बघता ’हेची फळ काय मम तपाला..’ असं म्हणण्याची वेळ तुमच्यावर येते. आज तुम्ही आठवा बरं एखाद्या साताठ महिन्यांपूर्वी रिलिज झालेल्या चित्रपटातलं गाणं! सहज आठवणार नाही! गेम्सचं पण तसं आहे. मुळात डेव्हलपरसुद्धा गेम बाजारात आणायच्या वेळी त्या गेमला कंटाळून गेलेला असायचा, कारण गेल्या दोन-तीन महिन्यापासून तो जळी-स्थळी-काष्ठी-पाषाणी तेच बघत असायचा. त्यामुळे कधी एकदा ह्या गेमला बाजारात उतरवतोय आणि कधी दुसरी गेमची कल्पना प्रत्यक्षात आणतोय असं त्याला झालेलं असायचं.


        चित्रपटांच्या पायरसीप्रमाणे गेम्सची पायरसी ही त्या काळात मोठीच डोकेदुखी होती. आज जर तुम्ही गेम विकत घ्यायला गेलात तर तुम्हाला सहज एका डॉलरमधे गेम मिळून जातो. क्वचित दोन डॉलर लागतात. तीनेक वर्षांपूर्वी एका गेमची किंमत सात-आठ डॉलर असायची. बरं गेमची फाईलपण सहजपणे इकडून तिकडे या मोबाईलवरुन त्या मोबाईलवर फिरु शकत होती. बरेच जण आपण विकत घेतलेला गेम सहज फ्री डाऊनलोडसाठी उपलब्ध करुन द्यायचे. त्यामुळे कंपन्यांचे पैसे बुडायचे. हा वेगळाच ताप होता. गेम्स डाऊनलोड करण्यासाठी एकमेव असं अधिकृत ठिकाण नव्हतं. ’एक ढूंढो हजार मिलेंगे’ अशा खूप साईट्स होत्या ज्यावर गेम्स फुकट उपलब्ध असायचे.


             ह्या क्षेत्रात खरी क्रांती झाली ती जेव्हा अ‍ॅपलचा आयफोन आणि गुगलचं अ‍ॅंन्ड्रॉईड बाजारात आलं! गुगल आणि अ‍ॅपलने जास्त क्षमतेचे आणि जास्त सुविधा असलेले फोन्स बाजारात उपलब्ध करुन द्यायला सुरुवात केली आणि गेमिंग जगताने खरी दिवाळी साजरी केली. त्याआधी गेमिंगमधे ’टचस्क्रीन’ची संकल्पना फारशी वापरात नव्हती. फार फार तर पाच टक्के गेम्सना ’टचस्क्रीन सपोर्ट’ असायचा. असे गेम्स बनवणंही किचकट काम असायचं. आता ’कीज’ जवळपास हद्दपारच झाल्या आहेत. सगळं टचस्क्रीन! आज बाजारात वेगवेगळ्या प्रकारे ’नेव्हीगेशन’ करता येऊ शकणारे गेम्स उपलब्ध आहेत. ’ग्रॅव्हीटेशनल सेन्सर्स’ वर चालणारे गेम्स त्याचं एक उदाहरण आहे. एकदम मोठ्या प्रमाणात फोन्सची उपलब्धता आणि फोन वापरण्याच्या बदललेल्या संकल्पना, यामुळे या क्षेत्रात आज प्रचंड संधी उपलब्ध झालेल्या आहेत. त्याचबरोबर अनिश्चितता खूपच वाढली आहे. तुमचा एक छोटासा गेम बाजारात चालला नाही तर कंपनीतून तुमची हकालपट्टी होऊ शकते. हे आजचं गेमिंग क्षेत्रातलं वास्तव आहे. कोडिंग खूप सहज झाल्याने खूप लोक या क्षेत्राकडे वळताहेत. ख्रिसमसच्या काळात तर अ‍ॅंन्ड्रॉईड मार्केट आणि अ‍ॅपस्टॉअर वर छोट्या छोट्या गेम्सचा महापूर येतो. त्यातले बरेचशे तर असे असतात की त्यांना गेम का म्हणावं हा प्रश्न असतो.

                ’नवनिर्मिती’ हे तुमचं ध्येय असेल, तुम्हाला नेहेमी नव्यानव्या कल्पना सुचत असतील तर गेमिंग क्षेत्रात तुम्ही किती पुढे जाल याला मर्यादा नाही!


(सर्व चित्रे आंतरजालावरुन साभार.)

शुक्रवार, २५ मार्च, २०११

दे घुमा के... वर्ल्डकपच्या बाहेर!



अफलातून.... आज शब्दच सापडत नाहीये भारताच्या विजयाचं वर्णन करायला! त्य हलकट ऑस्ट्रेलियाला सरळ उचलून वर्ल्डकपच्या बाहेर फेकून दिलं हे फारच छान झालं. पॉंन्टिंगची अवस्था तर बघवत नव्हती. प्रत्येक बॉलगणिक त्याच्या चेहे-यावरचा त्रागा वाढत होता. सगळा चिडीरडीचा डाव खेळूनसुद्धा जिंकता येत नाही म्हणजे काय? सचिनचा कॅच आपण टप्पा पडल्यानंतर पकडला आहे हे त्या मूर्खाला कळत नव्ह्तं का, की त्याने रेफरलची मदत मागितली? टेक्नॉलॉजीला मूर्ख समजतोय का हा? उगीच एक रेफरल वाया घालवला! जाऊ द्या, संतापात माणूस असंच काहितरी करत असतो...असंबद्ध!
पण हे फार छान झालं की ऑस्ट्रेलिया वर्ल्डकपच्या बाहेर! पॉन्ट्याने कधी कल्पना तरी केली होती का? जिओ टीम इंडिया!
आणि अजून ... देवाच्या १८००० धावा पूर्ण झाल्या! त्यापण जगातल्या सगळ्यात हलकट टीमविरुद्ध!